Kampanya kontra dinastiya, mahigko kag mapintas nga eleksyon, ginlunsar
Bilang paghanda sa eleksyon 2025, ginlunsar sang mga demokratiko nga organisasyon kag partido ang hamulag nga kampanya batuk sa dinastiyang pampulitika, kag batuk sa mahigko kag mapintas nga eleksyon. Katuyuan nga hugpungon sa mga kampanya nga ini ang pinakamalapad nga pumuluyo para mangin mabinantayon sa ila kinamatarung sa pagboto.
Panumpa kontra dinastiya
Sadtong Oktobre 14, ululupod nga nagpirma ang mga kandidato sa pagkasenador kag tiglawas sang mga partido sa idalom sang Koalisyon nga Makabayan sa isa ka panumpa batuk sa mga dinastiyang pampulitika sa Pilipinas nga nagatiglawas sa pinakabat-ulan nga mga burukrata kapitalista, agalon mayduta kag mga warlord sa pungsod. Ginlunsar nila ang simboliko nga pagpirma sa isa ka pagtililipon sa Quezon City.
Ginpahayag sang Makabayan ang tuman nga pagkabalaka sa pagluntad sang mga dinastiyang pampulitika sa piniliay 2025. “Mga magkapamilya, mag-ululutod, mag-amay, mag-iloy, bilog nga mga himata, ang nagapa-indisanay para makuha ang mga napili nga pusisyun kag ibutang ang poder sa kamot sang pipila ka pamilya,” suno diri. Ginapunggan sang mga dinastiya nga ini ang ordinaryo nga pumuluyo nga makigbahin kag mapilian.
Sa isa ka pagtuon sang mga propesor halin sa Ateneo School of Government sadtong 2019, nagdako ang porsyento sang mga “matambok” nga dinastiya ukon yadtong may yara dululungan nga magkapamilya nga yara sa poder halin 19% sadtong 1977 padulong 29% sadtong 2017. Ginhambal sa pagtuon nga sadtong 2001, may yara sang 1,303 ka pamilyang pampulitika nga may tag-duha ka myembro nga yara sa poder, 257 ka pamilya nga may yara sang tag-tatlo sa poder, kag 157 pamilya nga may yara tag-apat ukon sobra pa. Nagdako pa ini sadtong 2019 padulong 1,548 nga may tag-duha, 339 nga may tag-tatlo kag 217 nga may tag-apat ukon sobra pa.
Ginkuha naman sang mga dinastiya bisan ang sistema nga party-list, nga gintalana sang reaksyunaryo nga konstitusyon para hatagan sang espasyo ang mga marginalized ukon wala sang gahum nga sektor. Sa pagpanalawsaw sang Philippine Center for Investigative Journalism sadtong Mayo 2022, indi magnubo sa 70 sa 177 party-list nga nakigbahin sa ulihi nga eleksyon ang may yara sang mga nominado nga konektado sa mga dinastiya kag pampulitika nga pamilya.
Sa subong, indi magnubo sa 11 ka myembro sang pamilyang Marcos-Romualdez ang nagapungko sa poder. Indi naman magnubo sa apat ang halin sa dinastiya sang mga Duterte. Sa Senado, anom sa 24 ka pwesto ang uyat sang mga pulitiko halin sa tatlo ka “matambok” nga dinastiya.
Sa maga-abot nga piniliay 2025, kon magadaog ang mga dinastiyang pampulitika, siyam sa 24 ka pusisyon sa senado (ukon sobra sangkatlo) ang kuhaon sang mga pamilya nga ini. Kabahin sa mahimo makapungko ang tatlo ka Tulfo, duha ka Villar, duha ka Cayetano, kag ang duha ka Estrada/Ejercito.
Supak ang Makabayan sa kasubong nga pagpalakat. Ang konsentrasyon sang gahum sa kamot sang pipila ang kundisyon para sa korapsyon, suno diri. Ang pagpungko kag pagbulos-bulos sa poder sang pinamilya ang nagaserbe sa ila makitid nga interes. “Indi negosyo nga pangpamilya ang serbisyo publiko,” suno diri.
Mahigko kag mapintas nga eleksyon
Ginapabaskog naman sang Kontra Daya ang mga pagpaninguha para sa isa ka matinlo, malinong kag demokratiko nga eleksyon sa atubang sang nagaluntad nga mahigko, mapintas kag kontrolado sang pipila nga sistema sang eleksyon kag pagpangdaya sa de-makina nga pagboto. Sadtong Septyembre 30, nagmartsa ang mga katapo sini sa Intramuros, Manila pagkatapos ginhiwat ang asembliya sang grupo.
Ginaduso sang Kontra Daya ang pagbungkag sa nagaluntad nga automated election system kag ibulos diri ang isa ka hybrid nga sistema para mabantayan ang boto. Suno sa iya, ang kolektibo nga paghulag sang mga Pilipino ang mahimo magbunga sa mapuslanon nga pagbag-o.
Daan na nga nagpahayag ang grupo sang pagduda sa Miru Systems Co. Ltd. nga nakakuha sang kontrata para sa mga elektroniko nga makina para sa eleksyon. Kilala ang Miru Systems sa lapnagon nga dinayaay kag palpak nga mga eleksyon sa Iraq, Congo kag Argentina. Sa Congo lang, nabalita nga naglab-ot sa 65% sang mga makina sini ang nagpalpak sa adlaw sang eleksyon. Indi malayo nga amo man sini ang padulongan sang eleksyon sa Pilipinas, suno sa Kontra Daya.
Pinakadako nga problema ang indi pa sa gihapon transparent ukon bukas nga pag-isip sang boto tungod pagahimuon ini sang makina kag indi sang mga tawo, suno sa grupo. Panumpa sini nga ibuyagyag kag hangkaton ang subong nga korap nga sistema sang eleksyon. Sandigan nga tawhanon nga kinamatarung ang pagboto kag dapat ginapamatian sang estado ang tingog sang pumuluyo, suno sa grupo.