Proyekto nga pabalay, ginhimo nga negosyo para himuon nga palangitan-an ang mga imol
Peke kag kontra-imol sa esensya ang Pambansang Pabahay Para sa Pilipino Housing (4PH) nga ginsugdan sang rehimen Marcos sadtong 2022. Tuso nga katuyuan sini nga palayason ang mga imol sa ila mga komunidad sa pasalig nga relokasyon kag himuon sila nga palangitan-an paagi sa mataas nga sukot nga amortisasyon.
Kasosyo ang mga pribado nga debeloper, target sang programa nga magtukod sang 1 milyon ka pabalay kada tuig sa sulod sang anom ka tuig para pun-an ang ginabulubanta 6.5 milyon ka kakulangan. Masobra katunga ukon 3.7 milyon sini ang sa mga pamilya nga imol, mayoriya sa Metro Manila. (Ambisyoso ang target nga ini ilabi pa sa nagligad nga mga tuig, naglab-ot lang sa 300,000 kada tuig ang natukod nga pabalay sang estado.)
Ginabulubanta nagakinahanglan sang ₱1 trilyon kada tuig para malab-ot ang tuigan nga target sang rehimen. Ang plano sini nga itukod amo ang mga balay nga may 25-metro kwadrado nga kadakuon nga magabili sang ₱1 milyon kada isa. Pero imbes nga tigan-an sang pampubliko nga pondo, bilog ini nga ipalukdo sa mga pribado nga kumpanya. Ang bugtong nga gintigana sang estado amo ang ₱36 bilyon nga “interest subsidy” ukon subsidyo para gastuhan ang 5% sa 6% nga tuigan nga interes sang amortisasyon sang mga benepisyaryo. Bisan sabton sang estado ang interes, magalab-ot pa gihapon sa ₱3,000 ang bulanan nga sukot nga kinahanglan bayaran sang mga imol sa sulod sang 30 ka tuig. Magabaton ang debeloper sang kabilugan nga ₱2.1 milyon upod na ang 6% nga tuigan nga interes, nga masobra doble sa orihinal nga bili sang kada yunit.
Tuman ka mahal sini para sa isa ka pamilya nga nagakabuhi sa idalom sang dulunan sang kapigaduhon, ukon mas manubo sa ₱12,000/bulan. Subong pa lang, ipit-ipit na sila nga sabton ang gasto sa pabalay nga masami yara sa ₱900-₱2,000/bulan.
Isa man ka katontohan sang iskema sang 4PH ang plano nga magtukod sang mga mid-rise nga bilding sa mga imol nga komunidad nga sigurado nga indi mapuslan sang mga imol. Wala sila sang paglaum nga regular nga makabayad sang bulanan nga amortisasyon nga hungod nga ginpasakaan para indi nila malab-ot. Sigurado nga magaresulta lang ini sa dislokasyon kag lubos nga pagpalayas.
Sa kaidadalman, iskema para sa ganansya sang pribado nga pabalay ang 4PH. Tungod mga pribado nga debeloper kag bangko ang nagapondo diri, sila ang magadumala kag makapulos sa mga proyekto. Magagwa nga ang mga ahensya sang estado,subong man ang mga lokal nga gubyerno mga ahente lang sang mga debeloper kag bangko.
Pareho sang nagligad nga kontra-imol nga solusyon, kabahin sang 4PH ang relokasyon sang mga imol sa mga ginatukod nga “mega-township” sa Nueva Ecija kag Laguna. Ginalibod ini sang rehimen bilang “pagpauswag sang kaumhan” nga kabahin sang engrande nga proyektong imprastraktura nga Build Better More.
Suno sa mga imol, ang matuod nga programa nga pabalay amo ang ginapondohan kag ginadumalahan sang estado, kag indi pribado nga mga korporasyon sa real estate. Suno sa ila, indi makaigo ang subsidyo lang sa interes sang amortisasyon.
Ginapangayo sang mga imol nga taga-syudad nga ang mga pampubliko nga pabalay ang tukuron lapit sa mga trabaho kag serbisyo sang pumuluyo para mangin sustenable kag pangmalawigon ang mga ini. Sa amo, nagakadapat nga hatagan sang prayoridad ang mga imol sa mga duta nga ginatindogan na sang ila nga mga balay paagi sa in-city kag onsite nga relokasyon.
Labaw sa tanan, dapat nga solbaron ang mga ugat sang kapigaduhon indi lang sa kasyudaran kundi bisan sa kaumahan. Ang paghabok sang kadamuon sang mga wala sang puluy-an sa dalagko nga syudad ang resulta sang paglapaw sang sobra nga populasyon sang wala trabaho sa kaumahan nga nagakatabog sa kabanwahanan kag kasyudaran agud mangita sang palangitan-an. Nagakapwersa sila nga mag-ginutok sa mga komunidad lapit sa mga sentro sang komersyo kag sa palibot sang mga kumpanyang industriyal tungod sa kanubuon sang sweldo kag kita, kakulangan kag kawad-on sang trabaho kag tuman ka mahal nga presyo sang mga balaklon kag serbisyo, lakip ang pabalay.