Panagilako ti kopra ti pagbibiagan ni Tatang Gil. Iti ili na, dumandanon laeng iti ₱25 ti kada kilo ti kopra. Tunggal tallo bulan, 300 kilo laeng ti kopra ti mailaklako na iti gumagatang. Iti ababa a sarita, makabirbiruk laeng isuna ti ₱7,500. Nababa unay daytoy uray pay asideg laengiti barangay da ti kompanya a mangprosproseso ditoy.

Am-ammo ti Misamis Oriental kas kangrunaan a pangal-alaan ti niog iti intero a Mindanao. Karaman kadagiti kompanya a mangprosproseso kadaytoy iti rehiyon ti subsidyaryo ti gahigante a multinasyunal a kompanya a Wilmar International idiay Gingoog City; ti Pilipinas Kao, subsidyaryo ti kompanya a Japanese a Kao Corporation, idiay ili ti Jasaan; Fiesta Brand idiay Medina a tagikua dagiti Campos (NutriAsia); ken Cagayan de Oro Oil a tengngel ti banko a United Coconut Planters Bank. Monopolisado ti kadaklan dagitoy ganggannaet a kompanya ti industriya ti niog manipud iti panaggatang ti kopra aginggana iti panagproseso agturong naaramiden a produkto.

Iti kaso ni Tatang Gil, dumandanon laeng iti ₱83 ti mabirbirukan na iti inaldaw. Nagbassitan daytoy maiyarig iti ₱134 kababaan iti minimum a kasapulan tapno mabiag na ti pamilya na, karaman dagiti nataenganen a nagannak a mangnamnama kenkuana. Nakaad-adayo ti mabirbirukan na a ngangnganin awan matedda tapno maigatang ti sida. Dakkel a problema nu sadinno a mangala ti panggastar iti panawen nga agsakit dagiti nagannak na. Tapno manayunan ti biruk, saan a naan-anay a nakanamnama da Tatang Gil iti panagkopra. Agilaklako met isuna ti kape ken kawayan tapno makakamat kadagiti gastos.

Napapait ti kasasaad ni Tatang Magno nga agilaklako ti binukel a niog. Iti uneg ti tallo bulan, addaan laeng 100 pidaso ti mapurpuros na. Uk-ukkisan na dagitoy sakbay a makilo. Dumandanon laeng iti 60 kilo ti 100 pidaso. Iti linnakuan a ₱5 kada kilo, makabiruk laeng ni Tatang Magno ti ₱300 tunggal tallo bulan wenno ₱3 kada aldaw.

Gapu ta saan nga umanay ti biruk iti panaglako ti niog, aglaklako met ni Tatang Magno ti lawi (materyales para iti panagaramid ti walis tambo). Tunggal bulan, makaur-urnong ni Tatang Magno ken asawa na ti 50 kilo a lawi a gatgatangen kadakuada ti ₱60 kada kilo. Makabirbirok da ditoy ti ₱2,900 (menos ₱100 para iti pamasahe) kada bulan wenno ₱97 kada aldaw.

Dumandanon iti ₱251 kada aldaw ti pinakaminimum a kasapulan ni Tatang Magno, ti asawa na ken kadua da a dua nga appoko nga agad-adal iti elementarya. Gapu iti sobra a kirmet ti ginnatangan ti produkto da ket bassit a biruk, nagtutuon ti utang ti agassawa iti tiendaan tapno makakamat iti inaldaw.

Sumagmamano laeng da Tatang Gil ken Tatang Magno kadagiti agniniog nga agsagsagaba iti nakaro a panagsuek ti presyo ti niog iti probinsya. Daytoy ket iti bangir ti ngumatngato a demand ti niog iti sangalubongan a merkado. Karaman iti nakabasar iti niog ken langis daytoy dagiti produkto a coco-chemical, panglaba a sabon ken pangdigos, shampu, baby oil, pomada, compact disk, refined coco oil, dessicated a niog ken dagiti panggata a produkto. Awan subsidyo nga it-ited kadagiti agniniog kadagiti panawen nga agsusuek ti ginnatangan ti niog. Iti kasdiay, kasapulan da a sumrek iti uray ania dita a trabaho a nakababbaba met ti sueldo.

Kalbaryo a pinakaro ti korapsyon

Mano dekadan nga agniniog dagiti pamilya da Tatang Gil, Tatang Magno ken rinib-ribu pay idiay Misamis Oriental. Karaman da iti babassit nga agniniog a pespespesan ti coco levy idi panawen ti diktadura a US-Marcos iti turay ti linteg militar idi 1972-1986. Aginggana itatta, saan pay a naisubli kadakuada ti maiparbeng a pondo a nabayag dan nga ilablaban. Ngem ketdi, ti pondo ket adda iti kontrol itatta ti kas kalungsot a baro a rehimen a US-Marcos.

Mano nga aldaw sakbay bimmaba iti puesto, kasla laeng inregalo ni Rodrigo Duterte kenni Ferdinand Marcos Jr ti pondo a coco levy idi inruar na ti mandar a nangipalubos iti Department of Agriculture nga aramaten ti pondo tapno “padur-asen” ti sektor ti niog. Iti bileg ti Executive Order No. 172, naidatag ti Coconut Farmers and Industry Development Plan iti uneg ti departamento. Saan a nakakaskasdaaw, sigida nga iniggeman ni Marcos Jr ti departamento idi nagtugaw isuna iti poder idi 2022. Maysa tawen isuna a nagtalinaed iti DA nga awan panagbaliw iti kabiagan dagiti agniniog, ketdi lalo a kimmaro ti panagsagaba da.