Manipud idi dinarop dagiti yunit ti 3rd SFB ken 75th IB ti Surigao del Sur idi 2020, immado ti nakalak-am ti kinaulpit ti militarisasyon ken nabiktima ti peke a panagpasuko ti Armed Forces of the Philippines (AFP). Kaaddoan kadakuada ket dagiti lumad.

Iti linged ti Retooled Community Support Program (RCSP) ken Enhanced Community Livelihood and Integration Program (E-CLIP), nagbalay-balay dagiti soldado ken pulis awit ti listaan dagiti target da iti kampanya a peke a panagpasurender. Uray pay saan ida a samsampaan ti kaso, dagiti adda iti listaan ket pinilit a “sumuko” ken “agpayibalud” iti kampo tapno “agpaclear wenno ipadalus” dagiti nagan da. Pinanamnama ida a “makaruk-at” met iti uneg ti tallo agingga innem a bulan kalpasan a “madalusan” ti nagan da. Dagiti saan a sumuko ket pinangtaan a sampaan ti agsusumbangir a kaso. Gapu iti buteng, sumagmamano ti napilitan a “simmuko” ken pimmauneg iti “kwarantina” bayat nga ag-agin a maiprosproseso dagiti ar-aramid a kaso laban kadakuada.

Iti aktwal, ti “panagkwarantina” ket iligal a panag-aresto ken detensyon kadagiti indibidwal nga isilsilpo iti armado a tignayan nga arbitraryo ken awan basaran nga itudtuding ti estado kas “terorista.” Parparuaren a “boluntaryo” ti panagsuko da gapu ta awan naka-isyu a mandamyento de aresto laban kadakuada. Adu kadakuada ti saan nga isangsango iti korte, awan ligal a representasyon ken papa-idaman kadagiti dadduma a karbengan. Labsing ti kasdiay a panagaresto ken panangipupok kadagiti basaran a sibil a karbengan, ken uray iti internasyunal a makatao a linteg.

Iti bangir a benneg, dagiti peke a panagpasurender, iligal ken sikreto a panagaresto ken panangibalud ket panangipraktika iti pasista nga Anti-Terror Law. Palpalubosan daytoy a linteg ti arbitraryo a panangilista iti asinnoman kas “terorista”, ken ti panagaresto ken panangipupok kadakuada iti surok 24-oras nga awan nalawag a kaso.

Pagbagasan ti militar

Dakkel a bakbaklayen daytoy nga iskema dagiti mannalon a biktima gapu ta kasapulan da ti agpyansa kadagiti ar-aramid a kaso. Adu kadakuada ti mapilpilitan nga agilako kadagiti daga da ken umutang iti addaan nangato nga interes tapno makaurnong ti pyansa a manipud iti kadawyan a ₱30,000 agingga ₱120,000.

Uray nakabayad dan ti pyansa, saan pay a nalpas ti kalbaryo da. Nayon a parigat kadakuada ti panangpuersa ti militar a traydoren dagiti kakadua ken lider da, tiktikan dagiti pagat-atapan a sumilsilpo iti NPA, ken iyulat nu adda makitkita da a pakailasinan wenno kampo ti NPA.

Ti dadduma a biktima a sinampaan kadagiti ar-aramid a kaso a kriminal kas ti panagpatay ken napaay a panagpatay ket iyak-akar idiay provincial wenno city jail, nu sadinno nga awan kasiguraduan nga isuda ket mawayawayaan pay.

Inaramid met a pagbagasan dagiti opisyal ti AFP ken PNP ti nakakeddeng nga ayuda a pangpinansya para kadagiti “surenderi” iti uneg ti E-CLIP. Awan uray maysa a sentimo ti naawat da manipud kadaytoy a programa. Ad-adu a mannalon ti ipuppupok dagiti soldado, ad-adu ti maibulsa da.

Panggep dagiti iligal a panagaresto ken panangibalud a pakapsuten ti nairut a panagkaykaysa ti umili idiay Surigao del Sur ken gibusan ti tallo dekada a pananglapped ken pananglaban iti panagserrek dagiti logging concession ken ganggannaet a kompanya iti panagminas a nabayagen nga agkatkatay iti nainsigudan a kinabaknang nga adda kadagiti tawid da a daga.