Idi Abril 8, nagipaskil ti natanang a pammalagip ti lokal a gubyerno ti Batanes iti amin a bisita iti prubinsya nga ikonsidera dagiti taraken da nga ayup bayat nga agpaspasyar da iti isla. Palagip da, liklikan a kigtoten dagiti ayup nga adda iti pasto ken bay-an dagitoy kadagiti dalan ken pagpasyaran tapno saanda a mariribuk. Maysa ti Batanes kadagiti natalna ken makaay-ayo a lugar iti Pilipinas a daydayuen dagiti turista.

Ngem inton Abril 25 agingga Mayo 9, nalablabes pay iti kigtot ken riribuk ti pasaren dagiti Ivatan ken dagiti taraken da. Iti maikadwa a gundaway, maaramid ditoy ti Balikatan a dar-ayan ti rinibo a tropa ti Amerikano. Maipan iti isla ti Batan ti ginasut a lugan a pangtangatang, barko ken kanyon tapno iyaramid dagiti panggubat a maniobra kas ti Military Free-Fall/Fast Re-Insertion and Extraction, Forward Refueling Point/Island Seizure, HIMARS Insertion ken Reconnaissance and Island Seizure. Kas pangay-ayo, inbabawi ti US ti panangiyaramid ti live-fire exercises wenno panagpaputok ken panagpabettak iti isla, kalpasan nga ireklamo dagiti residente ti napipigsa a panagpaputok idi naisayangkat ditoy ti Balikatan idi napan a tawen. Ketdi, iyaramid ti US dagitoy a maniobra idiay Mavulis, ti kaamiananan nga isla ti pagilian.

Apay a Mavulis?

Ti Mavulis Island, a paset ti Itbayat, Batanes, ket 128 kilometro laeng ti kaadayo na iti Cape Eluanbi, ti kaabagatanan met a paset ti isla ti Taiwan. As-asidegen daytoy iti Taiwan ngem iti Luzon. Daytoyen ti kamurdongan a paset ti Pilipinas a mabalin a takderan ti US kadagiti pasilidad militar, sangladan ken imbakan ti ramit-militar tapno agbalin a pagisayangkatan iti idurduron daytoy a gubat iti China.

Iti baet ti Mavulis ken Orchid Island ti Taiwan ti nailet a Bashi Channel, maysa a napateg nga internasyunal a kanal nga ibilbilang ti US a maysa nga estratehiko a dalan dagiti barko manipud iti Pacific Ocean agturong iti South China Sea. Masarakan ditoy ti 98% dagiti kable a pang-komunikasyon a nakaipuesto iti uneg ti baybay a mangsilsilpo iti South ken Southeast Asia iti intero a lubong. Agay-ayus kadagitoy a kable ti amin a komunikasyon nga elektroniko, telepono ken internet, karaman dagiti sensitibo nga impormasyon a diplomatiko ken militar.

Manipud 2018, tuloy-tuloy ti panagitakder ditoy kadagiti pasilidad militar ti US, kadwana ti AFP, iti linged ti “eksternal a depensa.” Iti agdama, nakatakder iti tuktok ti turod ti isla ti maysa a pasdek a planta para iti water desalination wenno panangikkat iti apgad ti danum ti baybay, helipad wenno pagdissaagan ti helikopter ken parola. Idi Oktubre 2023, insibbo ti AFP ti maysa a naval outpost ditoy a naitakder iti igid ti turod.

Riribuk dagiti Ivatan

Dismayado dagiti Ivatan a darupen manen dagiti tropa nga Amerikano dagiti isla da. Iti riribuk nga intunda ti Balikatan ditoy idi 2023, nagpanic-buying dagiti residente idi maamuan da a rinibo a soldado nga Amerikano ti sumangpet iti lugar da. Mismo a meyor ti Basco, kabisera ti prubinsya, ti nagkuna a naulimek ken natalna ti isla, ken saan a rumbeng a riribuken isuda dagiti Amerikano.

Daytoy a tawen, ammo da a pinangtaanen ti China ti Pilipinas nga isardeng ti pannakipaset iti maniobra dagiti puersa ti US ken isardeng ti pannakibiang iti internal a parikut ti Taiwan ken China. Ngem imbes a dumngeg ni Marcos ken ti AFP, ginuyod da pay ti pagilian ken ti intero nga umili iti posibilidad ti armado a komprontasyon iti baet ti US ken China. Saan pay a nakuntento, kayat met ti US, kakumplot ti rehimen Marcos, nga aramiden a pangbala iti kanyon dagiti Ivatan babaen ti panangiduron kadakuada nga agkameng ken agbalin a reserba ti AFP. Batay iti kaudian nga ulat, 109 ti nasanayen tapno sumabat kadagiti bomba wenno bala ti China oras a bumtak ti gera a parparnuayen ti US.

Dakkel a distorbo iti pagbiagan dagiti Ivatan ti Balikatan. Adu kadakuada ti saan a makapagtalon ken makatapog iti baybay bayat nga ar-aramaten dagiti tropa nga Amerikano dagiti talon, pasto ken baybay kadagiti ehersisyo militar iti daga ken baybay ken panagpangas usar dagiti kanyon, tangke ken barko a panggubat. Kastoy ti nagbalin a kapadasan ti umili ti Cagayan idi naisayangkat ti Balikatan iti Claveria, Aparri, Clayan Island ken Sta. Ana. Iti agdama, marikrikna da ti rigat iti bassit a makalapan ken bagsak a pagbiagan gapu iti El Niño.