Sadtong Abril 8, nagpangtapik sang kalma nga pagpahanumdum ang lokal nga gobyerno sang Batanes sa tanan nga mga bisita sa probinsya nga hatagan kunsiderasyon ang ila mga ginasagod nga kasapatan samtang nagapamasyar sila sa isla. Pahanumdum nila, likawan nga kibuton ang mga kasapatan nga yara sa pastuhan kag pabay-an sila sa mga dalan kag lugar pamasyaran para indi sila magamo. Isa ang Batanes sa malinong kag matawhay nga lugar sa Pilipinas nga ginabisita sang mga turista.

Apang sa maabot nga Abril 25 tubtob Mayo 9, sobra pa sa kibot kag kahangawa ang agumon sang mga Ivatan kag ila mga ginasagod. Sa ikaduha nga higayon, tigayunon diri ang Balikatan nga pakigbahinan sang linibo ka tropang Amerikano. Dal-on sa isla sang Batan ang ginatos ka salakyan pangkahitaasan, barko kag kanyon para tigayunon ang mga mapang-gyera nga maniobra pareho sang Military Free-Fall/Fast Re-Insertion and Extraction, Forward Refueling Point/Island Seizure, HIMARS Insertion kag Reconnaissance and Island Seizure. Bilang pag ulo-ulo, gin-atras sang US ang pagpatigayon sang live-fire exercises ukon pagpalupok kag pagbomba sa isla, pagkatapos nga mag-reklamo ang mga residente sang mabaskog nga pagpalupok sang ginhiwat diri ang Balikatan sadtong nagligad nga tuig. Imbes, tigayunon sang US ang mga maniobra nga ini sa Mavulis, ang pinaka-norte nga isla sang pungsod.

Nga-a Mavulis?

Ang Mavulis Island, nga bahin sang Itbayat, Batanes, 128 kilometro lang ang kalayuon sa Cape Eluanbi, ang pinaka-sur naman nga parte sang isla sang Taiwan. Mas malapit ini sa Taiwan sang sa Luzon. Ini ang pinakapunta nga bahin sang Pilipinas nga puede patindugan sang US sang mga pasilidad militar, dungkaan kag talaguan sang gamit-militar para mangin lunsaran sa ginaduso sini nga gyera sa China.

Sa tunga sang Mavulis kag Orchid Island sang Taiwan ang makitid nga Bashi Channel, isa ka importante nga internasyunal nga guluwaan nga ginakabig sang US nga isa ka estratehiko nga alagyan sang mga barko sini halin sa Pacific Ocean padulong sa South China Sea. Makita diri ang 98% sang mga kable pang-komunikasyon nga nakalatag sa idalum sang dagat nga nagasugpon sa South kag Southeast Asia sa bug-os nga kalibutan. Naga-agi sa mga kable nga ini ang tanan nga komunikasyon elektroniko, telepono kag internet, lakip ang sensitibo nga impormasyon diplomatiko kag militar.

Halin 2018, tayuyon ang pagtukod sang mga pasilidad militar diri sang US, kabulig ang AFP, sa tabon sang “eksternal nga depensa.” Sa subong, nagatindog sa putok-putokan sang bungyod sang isla ang isa ka bilding, planta para sa water desalination ukon pagkuha sang parat sa tubig dagat, helipad ukon hugpaan sang helikopter kag parola. Sadtong Oktubre 2023, gin-inagurahan sang AFP ang isa ka naval outpost diri nga gintukod sa kilid sang bungyod.

Kahangawa sang mga Ivatan

Dismayado ang mga Ivatan nga liwat naman nga dumugon sang mga tropang Amerikano ang ila mga isla. Sa kahangawa nga gindulot sang ginlunsar nga Balikatan diri sadtong 2023, nag-panic buying ang mga residente sang mahibaluan nila nga linibo ka mga soldado nga Amerikano ang magaabot sa ila. Mismo meyor sang Basco, sentro sang probinsya, ang nagsiling nga malinong kag matawhay ang isla, kag indi sila dapat ginagamo sang mga Amerikano.

Sining tuig, kahibalo sila nga ginpaandaman na sang China ang Pilipinas nga untaton ang pagpartisipar sa maniobra sang mga pwersa sang US kag dulogan ang pagpasilabot sa internal nga hambalanon sang Taiwan kag China. Apang imbes nga mamati si Marcos kag ang AFP, ginbutong nila ang pungsod kag ang bug-os nga pumuluyo sa posibilidad sang isa ka armado nga komprontasyon sa tunga sang US kag China.

Indi pa kuntento, luyag man sang US, kakunsabo ang rehimen Marcos, nga himuon nga pangbala sang kanyon ang mga Ivatan paagi sa pagduso sa ila nga makigbahin kag mangin reserba sa AFP. Suno sa pinaka-ulihi nga pagbantala, 109 na ang ginhanas para mag-atubang sa mga bomba ukon bala sang China oras nga maglupok ang gyera nga ginasulsolan sang US.

Dako nga kagamo sa palangabuhian sang mga Ivatan ang Balikatan.

Madamo sa ila ang indi na makapanguma kag makakadto sa dagat samtang ginagamit sang mga tropang Amerikano ang ila mga ulumhan, pastuhan, baybay kag dagat sa mga ehersisyong militar sa duta kag dagat kag pagtinikal gamit ang mga kanyon, tangke kag barkong pang-gyera. Amo ini ang nangin eksperyensiya sang pumuluyo sang Cagayan sang ilunsar ang Balikatan sa Claveria, Aparri, Calayan Island kag Sta. Ana. Sa subong, gina-antus nila ang tuman ka gamay nga kuha kag pagkawasak sang palangabuhian tungod sa El Niño.