Giatubang karon sa mga lumulupyo sa habagatan sa Negros Occidental ang hulga sa pagpalayas taliwala sa planong paglatag og plantasyon sa oil palm sa pamilyang Consunji. Daghan sa mga pamilya dinhi ang nanimuyo ug nag-uma sa lugar sa milabayng 60-70 ka tuig.

Ginailog sa Hacienda Asia Plantations Incorporated (HAPI), sosyohan sa Sirawai Plywood and Lumber Corporation sa pamilyang Consunji ug ni Alfred Joseph Araneta, ang 6,652.32 ektaryang yuta. Langkub niini ang pila ka barangay sa Candoni ug Hinobaan alang sa ₱2 bilyon nga proyekto sa plantasyon.

Ang nahisgutang yuta giklasipika isip forest land (kalasangan) ug ang 4,000 ektarya niini mao ang yutang kabilin sa mga katutubong Ati. Sa pakigkunsabo sa lokal nga gubyerno sa Candoni ug Department of Environment and Natural Resources (DENR), giligis sa mga Consunji ang plano nga plantasyon sa yutang pangpubliko.

Mismo ang mga lokal nga upisyal ang naghanyag sa “benepisyo” nga ihatag kuno sa plantasyon sa ilang lungsod ug katawhan. Gipakaminus nila ang grabeng apekto niini sa kinabuhi ug panginabuhian sa mga mag-uuma ug lumad sa langkubon niini.

Naangkon sa mga Consunji ang yuta pinaagi sa usa ka Integrated Forest Management Agreement (IFMA) nga gisudlan niini ug ang DENR niadtong 2009. Ang IFMA usa ka mekanismo sa departamento aron itugyan sa pribadong mga kumpanya ang eksklusibong katungod aron “palambuon, dumalahon, protektahan ug gamiton” ang usa ka gitakdang luna sa kalasangan ug mga rekurso dinhi. Gitugutan kini sulod sa 25 ka tuig ug pwede pang dugangan og 25 ka tuig.

Nobyembre 2022 pa dihang gianunsyo mismo sa mga Consunji ang plano niining mosulod sa bag-ong pamuhunan sa agrikultura lakip ang plantasyon sa oil palm. Target niining langkubon ang Visayas ug Mindanao ug planong mahimong mayor nga mamuhunan sa maong natad.

Perwisyo sa mga mag-uuma

Samtang ginansya para sa mga Consunji, ang plantasyon sa oil palm walay laing epekto niini sa masang mag-uuma kundili perwisyo. Niadtong ulahing semana sa Hulyo, gisugdan na ang bangis nga pagpalayas sa mga lumulupyo sa langkub nga mga barangay.

Matud sa grupo sa mga mag-uuma sa Barangay Gatsulao sa Candoni, dili moubos sa 1,000 ka mag-uuma ug ilang pamilya, lakip ang mga lumad, ang posibleng mapalayas tungod sa plantasyon. Sa pagkatinuod, giupaw na sa kumpanya ang 100 ektaryang yuta sa erya ug gitamnan na og oil palm.

Hugot kining gibabagan sa mga mag-uuma nga nagplanong magpasaka og Writ of Kalikasan, usa ka ligal nga remedyo aron pahunungon ang plantasyon. Nibarog silang magpabilin sa yuta ug depensahan ang ilang katungod dinhi.

Sa taho mismo sa kumpanya, aduna kini giandam nga 870,000 ka semelya sa oil palm sa nursery niini sa Barangay Gatuslao. Human ang 10 hangtud 12 ka bulan, itanum na kini sa giilog nga kayutaan. Nakatakda usab nga tukuron sa mga Consunji sa 2026 ang usa ka planta para sa pagproseso sa palm oil.

Sa kasinatian sa ubang prubinsya, sama sa Palawan, dili lalim ang nasinati sa mga komunidad nga gihimong plantasyon sa oil palm. Gireklamo sa mga mag-uuma ang kakusog niining mosuyop og tubig nga makadaot sa duul niining mga umahan. Adunay pay pila ka higayon nga nahiloan ang yuta ug dili na magamit alang sa ubang tanum tungod sa pestesidyong gigamit sa oil palm.

Magresulta usab ang mga plantasyon sa malukpanong pagkaupaw sa kalasangan ug kabukiran, pagdahili sa yuta, posibleng sakit sa mga lumulupyo ug uban pang dautang epekto.

Sa mga susamang plantasyon sa Mindanao ug Palawan, hilabihan kaubos nga suhulan sa mga kumpanya sa oil palm. Wala silay mga benepisyo ug kanunay peligroso ang ilang trabaho. Nalansang sa hilabihan kaubos nga ang-ang ang suhulan sa mga mamumuong-panguma. Sa kaso sa Palawan, moabot lamang og ₱120-₱150/adlaw ang suhulan niadtong 2005, ₱130-₱180/adlaw niadtong 2009 ug ₱215/adlaw niadtong 2014 sa mga mamumuo sa plantasyon sa oil palm. Sa usa ka pagtuon niadtong 2012, gitantyang anaa sa 27% sa mga mamumuo niini nga mga plantasyon mga bata, edad 5-17.