Nakakab-ot og inisyal nga kalampusan ang mga lumulupyo sa usa ka barangay sa Jasaan, Misamis Oriental dihang temporaryong gipahunong ang mga operasyon sa usa ka kumpanyang nalambigit sa pagkabkab og balas alang sa proyektong Dolomite Beach sa Manila Bay sa kanhing rehimeng Duterte. Napahunong sa usa ka lokal nga kahugpungan sa mga lumulupyo sa Barangay San Nicolas sa maong lungsod, ang magun-ubong dredging operation sa kumpanyang Premium Megastructure, Inc. (PMI) niadtong Setyembre 7.

Puno sa hulga ang mga lumulupyo sa Barangay San Nicolas ug mga kasikbit nga barangay niini. Naga-operasyon sa ibabaw nga bahin sa Kabulig River ang plantang hydropower sa kumpanyang Mindanao Energy (Minergy) sukad pa niadtong 2013. Kanhi pa gikabalak-an sa mga lumulupyo nga basin malumpag ang dam nga magpaunlod sa ilang mga komunidad. Gipagrabe sa operasyon sa PMI ang maong hulga.

Gawas sa peligro sa komunidad, magun-ubon sa kinaiyahan ang pagkakwari ug dredging sa kumpanya.

Unsa ang PMI?

Nagsugod isip kumpanyang konstruksyon ang PMI sa Leyte niadtong 2012. Midaku ang mga operasyon niini human matugyanan sa pangpublikong kontrata sa pagtukod sa haywey sa Leyte. Apan paspas ang pagdaku sa kumpanya ilalum sa rehimeng Duterte kung asa nagpalapad kini sa operasyon sa reklamasyon ug dredging. Gipanag-iyahan kini ni Alfredo Comendador Jr.

Sa Region 10, ang pagkabkab og balas ang mayor nga operasyon niini. Dugang sa kadaut nga dala niini sa rehiyon, nalambigit usab ang kumpanya sa magun-ubong mga proyektong imprastruktura sa ubang bahin sa nasud. Gawas sa Dolomite Beach, kontraktor ang kumpanya sa proyektong Cebu-Cordoba Link Expressway ug Bataan Transhipment Hub (BTH), parehong langkub sa pinakadagkung proyektong imprastruktura sa estado. Ang BTH usa ka proyektong pantalan nga motambak sa 235 ka ektaryang yuta sa Mariveles Bay.

Magun-ubong dredging

Niadtong 2021, nagsumite og aplikasyon ang PMI alang sa pagkwari sa Kabulig River nga nahimutang sa Barangay San Juan ug sa kasikbit niining mga barangay nga San Isidro ug Solana sa Jasaan. Plano sa PMI nga hakuton ang nakabkab nga balas gikan sa Barangay Los Banzon, sa parehong lungsod, ug dalhon sa Manila Bay alang sa reklamasyon. Dihadiha kining gibatukan sa mga lumulupyo.

Nabalaka ang mga lumulupyo sa ilang kinabuhi tungod kay mamahimong banlason sa baha ang upat ka purok sa barangay. Maapektuhan usab ang mga nanimuyo duul sa baybay sa Barangay Bubuntugan ug Lower Jasaan.

Nangalap ang mga myembro sa kahugpungan og pirma sa tagsa-tagsa nilang barangay para ipetisyon ang pagpahunong sa mga operasyon sa PMI. Gidangop nila kini sa munisipyo sa Jasaan. Dihadiha usab silang nagsumite og petisyon sa mga upisina sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) sa munisipyo ug prubinsya.

Niadtong Marso 13, 2022, nagpadayon ang operasyon sa PMI. Mitugot ang kanhing kapitan sa San Nicolas nga si Warren Manggo nga paabangan sa kumpanya ang 15-ektaryang yuta sa residenteng si Sabas Tagarda. Rason niya, “walay mibabag nga lumulupyo sa pagsulod sa PMI.” Tungod niini, nagpasaka og kasong “falsification of public document” sa Ombudsman ang mga lumulupyo batok kang Manggo.

Mas grabe pa, nakasulat sa permit sa PMI nga dredging ang ilang pagahimuon sa San Nicolas, apan pagmina sa black sand ang gihimo sa kumpanya.

Tungod niini, mas nikusog pa ang pagsupak sa mga lumulupyo. Gilakip nila sa ilang signature campaign ang ubang mga barangay nga maapektuhan sa proyekto ug nagprotesta sila atubangan sa nagapadayong operasyon sa PMI. Lakip sa ginaduso sa mga lumulupyo ang paglapas sa PMI sa gitakdang gidaghanon sa balas nga pagakuhaon.

Sayod ang mga lumulupyo sa San Nicolas nga wala pa nahuman ang ilang pakigbisog. Mawad-an og kapuslanan ang gipahamtang nga temporary restraining order (TRO) sa kumpanya karong Disyembre. Ingonman, nagapadayon ang pagkwari niini sa kasikbit nga mga baryong San Isidro ug Solana. Padayon silang mobarog alang sa ilang yuta ug sa kinaiyahan.