Trapik, polusyon kag pagkalugi sang ekonomya ang ginahimo nga tapalan sang Asian Development Bank (ADB), kasabwat ang sundanay nga rehimen Duterte kag Marcos, para pwersahan nga i-phaseout ang mga tradisyunal nga dyip kag buslan ang mga ini sang sarplas nga mga salakyan nga himo sa Japan ukon sang bag-o nga mga salakyan nga ginapadalagan sang kuryente. Nagtigana ang Japan sang $10 bilyon nga “climate finance” para ipatuman ang nagkalain-lain nga “inisyatiba” para sa pagtapna sa climate change, kabahin ang mga programa para sa transportasyon nga “low carbon” pareho sang jeepney phaseout.

Ginkurtihan ang phaseout sa Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP) sa idalom sang rehimen Duterte sadtong 2017. Pero nagsugod ini nga ginduso halin pa 2012, sang ginhimuan sang ADB sang serye sang pagpanalawsaw ang sistema sang transportasyon sa Davao City, nga sang dalayon nadihon sa Davao public Transport Modernization Project sadtong 2015. Pinakakatuyuan sang proyekto ang dulaon ang nagaluntad nga sistema sang mga dyip, bus kag traysikol sa syudad kag buslan ini sang sistema nga Bus Rapid Transit (BRT), gamit ang mga salakyan, makina kag materyal nga aprubado sang bangko. (Ginhimuan sang ADB sang kasubong nga serye sang pagpanalawsaw ang “modernisasyon sang transportasyon” sa Metro manila sadtong 2017.)

Sadtong Hulyo, ginhatag na sang ADB sa lokal nga gubyerno sang Davao (nga uyat sang mga Duterte) ang $1 bilyon nga utang para suguran ang implementasyon sang BRT. Sa idalom sini, pagabuhinan ang mga ruta sang komyuter halin 120 padulong 29 kag pagabuslan sang masobra 7,000 ka tradisyunal nga dyip kag linibo ka traysikol sang 1,100 ka bus. Kasugpon sang pagbulos sang sistema ang pagretoke sa mga karsada sang Davao, paglatag sang mga bag-o nga mga karsada, pagpatindog sang mga shed, depot kag terminal sang mga bus, pagkay-o sang mga interseksyon, pagpatindog sang mga eskwelahan para sa mga drayber, kag ginatos ka linibo kag isa ka remedyo nga kinahanglan ilatag bag-o mag-andar ang BRT. Sa kabilogan, magakinahanglan sang ₱73.37 bilyon para gastuhan ang proyekto. Dugang sa utang, pagakuhaon ang pondo sa badyet sang pungsodnon kag lokal nga gubyerno. Para nyutralisahon ang gagmay nga drayber kag opereytor nga nagapamatuk sa pasuhot nga phaseout, gin-atake ang ila mga kahugpongan gamit ang bug-os nga pasistang makinarya sang estado. Sugod 2017, ginpatuman man sang lokal nga gubyerno sini ang pwersahan nga konsolidasyon sang mga prangkisa. Pagpadayaw sang ADB, ang BRT-Davao ang magaserbe nga modelo sang “modernisasyon” sang transportasyon sa bilog nga pungsod. Nakapila nga isunod diri ang BRT-Quezon City kag BRT-Cebu.

Pagpatay sa hari sang kadalanan

Para hatagan-rason ang pagpalayas sa mga tradisyunal nga dyip sa kadalanan, ginpalapnag sang ADB kag sang reaksyunaryo nga estado sa mga “pagpanalawsaw” sini ang panan-awan nga “nagligad na” ang disenyo kag teknolohiya sang dyip, kag nga indi bastante ang pagmantine kag indi koordinado ang mga operasyon sini. (Isa sa amo nga pagpanalawsaw ang ginhanda sang Enrique Razon Logistics Institute sang De La Salle University para sa Department of Environment and Natural Resources.)

Ang pinakaginagamit nga moda sa transportasyon nga ginalauman sang minilyon ka Pilipino ang ginbansagan nga “indi luwas, indi komportable, malain sa ikaayong lawas, kag indi masaligan tungod masami nga wala sa oras.” Kabahin sa madamo nga ginhatag nga kabangdanan ang kawad-on sini sang sira kag pagpasakay kag pagpanaog sang mga paasahero sa likod sang salakyan kag indi sa mga “sidewalk.” Amo pa man, wala sang may ginhatag nga mga datus ang mga pagpanalawsaw nga ini sa ginahambal nga “kahalitan” nga dala sang dyip, pareho sang mga aksidente, kag iban pa.

Ang dyip nga orihinal nga ginhimo halin sa mga salakyan militar nga ginbilin sang US sa Ikaduha nga Inaway Pangkalibutan, kag dinikada na nga nagadul-ong sa pumuluyo sa ila mga padulongan, ang gulpi nangin “salot sa kadalanan.”

Gindeklarar ini nga “mayor nga kontribyutor” sang polusyon, bisan pa yara sa 300,000 lang ang mga ini sa 12.75 milyon nga sari-sari nga klase sang salakyan sa bilog nga pungsod kag ginatantya nga mas manubo sa 15.5% ang ginabuga sini sa kabilogan nga GHG (greenhouse gases) sang Pilipinas.

Sang ginkontra sang gagmay nga drayber kag opereytor ang programa, ginbansagan sila nga mga “anti-modernisasyon,” kag, sa indi pipila ka higayon, mga komunista kag “NPA” para pahugon kag pahipuson sila. Ginpilit sila nga makigkompromiso sa gintawag sang ADB nga “just transition” (makatarunganon nga transisyon) nga ang kaundan amo ang isahan nga pag-ayuda sa mga apektado nga pamilya kag pautang para makabakal sang salakyan nga nagabili sang makalilibog nga ₱2 milyon.

(Samtang, wala ginasapak sa pagpang-atake sang ADB kag estado ang ginakuhaan sang halos 85% sang GHG, pareho sang mga pabrika, planta, dalagko nga negosyo, kag iban pa nga salakyan. Maka-ulugot man pamatian ang pagduot sang ADB sa tradisyunal nga dyip bilang “pollutant” bisan nga layo nga mas dako ang salabton sang Japan kag kaugalingon sini nga mga industriya, pati na ang mga salakyan nga ginadan-ok nila sa Pilipinas, sa emisyon sang carbon dioxide sa bilog nga kalibutan.)

Kabaylo sang mga dyip, ginbida sang estado kag mga burgesya kumprador ang kuno “climate-resilient” nga mga salakyan pareho sang Hinu XU343, Isuzu-Centro, Isuzu-Almazora kag Toyo Motors E-Jeep, tanan himo sa Japan. Pasado kuno ang mga ini sa European emission standard, ang basehan sa emisyon nga nagserbe sa mga tigmanupaktura sang salakyan sa US kag Europe. Ginbansagan ang mga ini bilang “moderno nga dyip” kag “e-jeep,” bisan wala ini sang kaanggid sa tradisyunal nga dyip kag sa aktwal gamay nga bus nga disenyo sang Japanese kag Korean.

Tungod nga wala sa ikasarang sang mga drayber kag opereytor ang presyo sang mga ini, gin-aklab sang mga pinakadalagko nga kumprador kag burukrata ang kahigayunan nga magtukod sang mga korporasyon nga may ginatos ka salakyan nga nakarehistro para makup-an ang mayor kag pinakadalagko nga ruta. (Kadungan sang konsolidasyon sang prangkisa ang plano nga pagbuhin sang mga ruta kag paglimita sang mga ini sa isa ukon pipila ka mga kooperatiba ukon korporasyon.)

Samtang, ang mga opereytor nga nagpahulog sa paon kag nagpati sa mga pasalig sang konsolidasyon ang lumos na sa utang kag guba na ang mga salakyan. (Lantawon ang kaangot nga artikulo nga “Masaker sa palangabuhian sang mga drayber kag opereytor, salabton ni Marcos” sa panid 5.)

Nagaganar na halin sa utang, makaganar pa halin sa produkto

Ang ADB ang multilateral nga bangko nga gintukod sang imperyalistang Japan para mangin iligan sang sarplas nga kapital sang estado kag mga monopolyo kapitalista nga Japanese. Ginapagwa sini ang nasambit nga kapital sa porma sang official development assistance ukon ODA ukon utang kag iban pa nga pinansyal nga instrumento para sa mga “proyekto pangkauswagan.” Sandig sa kinaiya sini nga monopolyong pinansya, ginapadanlog sang mga utanga ang pagbaligya sang serbisyo kag sarplas nga produktong Japanese, nagapanguna sang mabug-at nga mga makinarya kag salakyan. Nakabase ini sa Mandaluyong City.

Isa ang Pilipinas sa pinakadaku nga “benepisyaryo” ukon tigpangutang sang bangko kag sang Japan mismo. Duha-katlo (2/3) sang ODA nga “nagakadawat” sang Pilipinas ang Japanese. Base sa website sini, indi magnubo sa 30 ka proyektong imprastraktura ang ginaduso sini sa sektor sang transportasyon sang Pilipinas. Masobra 20 diri ang aktibo, lima ang lebel-aprubado kag duha ang yara sa lebel nga sugyot pa. (Samtang, may nauyatan ang World Bank nga 18 ka proyekto sa sektor.)

Kundisyon sa mga pautang sini ang paggamit sang Japanese nga kahanas, disenyo, makinarya, kag masami pero indi permi, mga produkto. Uyat sini ang proseso sang procurement (pagbakal sang gamit kag suplay) kag paggawad sang mga kontrata. Sa BRT-Davao, halimbawa, gintalana sa pautang ang pagbakal sang 1,100 bus nga nahaum sa “istrikto nga pagsulundan” sang Japan.

sa idalom sang PUVMP, mangin dambuhala nga tambakan ang Pilipinas sang kalabanan mga nagamit na nga salakyan (second hand) sang Japan, korea kag bisan sang karibal sini nga China—upod sang sarplas sini nga mga produkto pareho sang kamera, air conditioning, wifi, sistema sang kuleksyon sang plete, kag iban pa nga burloloy nga ginhimo nga rekisito sa “modernisasyon.” Magaserbe man ini nga pangmalawigon nga merkado sang mga baterya, pyesa kag makina nga kinahanglan para sa maintenance sang mga salakyan. Mangin kliyente naman ang mga salakyan nga ginapadalagan sang kuryente sang mga nagatindog kag ipatindog pa lang nga dumuluong nga planta sang renewable energy.

Pareho sang BRT-Davao, kabahin ang phaseout sang dyip sa mas masangkad nga disenyo sang pagbaylo sang bilog nga sistema sang transportasyon. Nasulod diri ang dalagko nga proyektong imprastraktura pareho sang pagpalapads sang mga dalan kag paglatag sang “missing” nga mga network sang dalan (ukon kung sa diin wala) pagkay-o kag paglatag sang mga taytay kung sa diin wala, pagbutang sang bag-o nga sistema pangtrapiko, pagtukod sang dambuhala nga mga terminal para sa mga “moderno nga dyip,” pagdihon sang unipormado nga sistema sang pagdawat sang plete (pangbulos sa konduktor) kag madamo pa iban nga pagatugan-an sang sarplas nga kapital kag produkto sang Japan.

Aprubado na ang pila ka kaangot kag angtanay nga proyekto pareho sang Metro Manila Bridges Project kag Epifanio de los Santos Greenways Project, amo man ang pagkay-o sang LRT 1 kag LRT 2. Aprubado na man ang proyekto sang paglatag sang bag-o nga sistema sang riles pareho sang North-South Commuter Railway Project nga igasugpon sa nagaluntad na nga mga riles sang mga tren (LRT 1, LRT 2, MRT.) Lapit na lang nga ma-aprubahan ang Metro Manila Rail Transit Line 4 Project.

Pinakadako sa mga ini ang $7-bilyon nga Manila Subway Project ukon Sistema sang tren sa idalom sang duta nga “co-financed” sang ADB kag Japan International Cooperation Agency. Nakup-an sang mga kumpanyang Japanese ang mga kontrata para magsuplay sang 25 ka tunnel boring machine kag iban pa nga makinarya, amo man para sa eksplorasyon, disenyo kag pagbuho sang duta.

Sa tanan nga mga proyekto nga ini, ginangasal sang ADB, sang rehimen Duterte, kag subong sang rehimen Marcos, ang paniplang nga magadul-ong ang mga ini sang “masarangan, luwas kag masaligan” nga moda sang pampubliko nga transportasyon para himuon nga makadalawat ang pagpatay sini sa palangabuhian sang pumuluyo.