Linibo ka pumuluyo nga Papuan ang nagprotesta sadtong Agosto 15 sa mga syudad sa West Papua para batikuson ang nagapadayon nga kapintas, pagpanakop kag pagpangawat sang Indonesia sa ila teritoryo. Gintuon nila ang hublag sa pagdumdom sa ika-62 nga anibersaryo sang iligal nga pagpang-agaw kag pagsakop sang Indonesia sa West Papua.

Pareho sa madamo nga higayon sa nakaligad, ginbungkag sang mga pwersa sang estado ang mga rali. Ginpangtiro gamit ang rubber bullet kag gintirgas ang mga nagprotesta. Sa Nabire, kapitolyo sang prubinsya sang Central Papua, napilasan ang isa ka ralyista samtang iligal nga gin-aresto ang 95 ka tawo. Ginpintasan man ang mga hublag sa lima pa ka sentrong syudad.

Masami nga ang kapintas sang mga pwersa sang Indonesia batuk sa mga Papuan nga nagahimakas para sa pungsodnon nga kahilwayan kag sesesyon (pagbulag sa Indonesia bilang pungsod). Sadtong 2023, indi magnubo sa 76,000 Papuan ang napilitan nga maghalin tungod sa kapintas militar.

Sa una nga tunga sang 2024, nalista sang mga grupo ang masobra 266 ka biktima sa 39 ka kaso sang paglapas sa tawhanon nga kinamatarung. Masami ini nga kasugpon sa pagsulod sang mga pribado nga kumpaniya sa mga dutang tumandok sang mga Papuan.

Sa panahon nga ini, siyam ang ginpamatay sang armado nga pwersa sang Indonesia kag ginpagwa nga mga katapo sang West Papua National Liberation Army. May yara sang 12 ka biktima sang tortyur kag 98 ang arbitraryo nga ginbilanggo. Madamo ang ginpahog kag ginpaandaman.

Wala-tuo man ang pagbungkag sa mga protesta sa West Papua kag bisan sa mga rali sa Indonesia nga nagasuporta sa paghimakas sang mga Papuan. Ginadumili bisan ang simple nga pagwagayway ukon pag-angkon sang bandera sang West Papua.

Permanent People’s Tribunal

Sadtong Hunyo 27-29, ginhiwat sa London, United Kingdom ang pinaka-una nga Permanent People’s Tribunal (PPT) angot sa West Papua. Napamatud-an diri nga may yara sang salabton ang Indonesia sa lapnagon nga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung kag pagwasak sang kapalibutan sa West Papua.

Sa pagpanguna sang Climate Crime and Climate Justice, upod ang Indigenous People’s Movement for Self-Determination and Liberation kag 13 ka iban pa nga lokal kag internasyunal nga mga organisasyon, ginpasaka sang mga organisasyon nga Papuan sa PPT ang apat ka reklamo batuk sa estado sang Indonesia. Ginpasaka diri ang pagpangawat sa mga dutang tumandok, mapintas nga pagpanumpo para iparatsada ang mga industriya, sistematiko nga pagwasak sa kapalibutan kag pagkunsabuhay sa dumuluong nga mga gobyerno kag korporasyon para tigayunon ang mga nauna nga krimen.

Pamatbat sang tribunal, pwersahan nga gin-agaw sang estado sang Indonesia ang duta sang tumandok nga Papuan paagi sa diskriminasyon sa ila nga lahi, nga nagresulta sa pagkawasak sang ila nga kultura kag mapintas nga pagpanumpo, lakip ang iligal nga detensyon, ekstrahudisyal nga pagpamatay, pagpalayas kag pagkaguba sang kapalibutan.

Kasaysayan sang West Papua

Ang West Papua (anay Netherlands New Guinea) ang yara sa sur-nasidlakan sang Pilipinas. Bahin ini sang sadto Dutch East Indies (subong Indonesia) nga kolonya sang The Netherlands halin 1880. Sang ginkilala sang Dutch ang independensya sang Indonesia sadtong 1949, gin-angkon sini ang West Papua para sigurohon ang pang-ekonomiya nga interes sa rehiyon.

Sadtong Agosto 15, 1962, ginpadihot ang New York Agreement, sa tunga sang The Netherlands kag Indonesia, nga nagtukod sang temporaryo nga tigdumala nga awtoridad sang United Nations sa West Papua. Nakasulat man ang posible nga pagbalhin sang awtoridad sa Indonesia sunod sang isa ka reperendum para sa kaugalingon nga pagbuot sang mga Papuan.

Ginlunsar sang Indonesia ang peke nga reperendum kon sa diin ginpapili ang mga Papuan kon gusto nila magpaidalom sa republika sang Indonesia. Nagpili ang mga soldado nga Indonesian sang 1,024 Papuan, wala pa 1% sang kabilogan nga populasyon, bilang tumalambong sa reperendum kag pwersahan nga ginpaboto sila para sa integrasyon.

Sa atubang sini, nagtuhaw ang kahublagan nga mapanghilway kag pagtib-ong sang kinamatarung sa kaugalingon nga pagbuot sa West Papua. Sadtong Disyembre 1963, natukod ang Organisasi Papua Merdeka (Organisasyon para sa Hilway nga Papua), isa ka malapad nga kahublagan sang mga grupo para sa paghilway sang Papua. Nagatindog bilang armado nga pwersa sini ang West Papua National Liberation Army.