Para sa amon, anak, dako ang kinalain ninyo sa armi (AFP). Lain man kung ara kamo kay naga-untat sa malain nga mga gawi (sang mga suldado),” estorya ni Tatang Rebo, isa ka mangunguma, samtang nagabutang sang kape sa mga Pulang hangaway nga nag-abot sa iya payag. Bag-o lng nag-abot ang mga kaupod sadto sa lugar kag hidlaw sila nga ginsugata sang mga residente. Pareho sa madamo nga lugar, ginakabig sila nga “anak sang banwa” sang mga mangunguma.

“Wala sang disiplina ang mga suldado. Sila pa ang nagapanguna sa malain nga mga gawi,” panugid ni Tatang. Ginsaysay niya ang malain nga inagihan sa mga tropa sang 77th IB sang maglunsar ang mga ini sang Retooled Community Support Program (RCSP) sa ila nga baryo sa Baggao, Cagayan. “Hamakon mo na, pag-abot pa lang nila diri sa balay, manok dayon ang ginpangita nila!”

Hugon-hugon pa sa gihapon sa baryo ang pagpangastigo sang mga hubog nga “suldado” sadtong semana pagkatapos sang eleksyon. “Tuman ka uhaw sila sa makahulubog nga ilimnon halin sa pila ka oras lang nga pagpatuman sang liquor ban. Wala pa gani nila napapanaog ang ila pak, nagapangita na sila sang sumsuman, dungan nga nagpabakal sang gin!” panaysayon ni Tatang.

“Maayo tani kung nagbulig sila sa pagsanggi sang mais para may pampalubag-buot man nga paimnon sila. Pero wala gid! Sa baylo, magpahubog kag magpasaway sa baryo ang nahibal-an nila nga himuon,” saysay naman ni adding (kuya) Makar nga upod sa nagsugata sa mga kaupod. Indi lang mga manok kag pato nga ginasagod sang mga residente ang ginpang-ihaw sang mga suldado, gin-ihaw bisan ang ila sinagod nga ido.

“Nahadlok kami, anak, tungod sa amo na nga gawi nila. Bisan udtong adlaw, hubog sila. Paano na lang kung indi lang sinumbagay ang pasingadtuan nila? Paano kung magtiniruhay man sila? Paano kami diri, ilabi nga madamo sang mga bata?” base naman kay Nanang Clarita. Wala napunggan sang mga residente ang ila nga kahangawa ilabi na nga mataas ang record sang 77th IB sa pagpinatyanay tungod sa kahulogbon. Pareho na lang sadtong 2021 sang nagtiniruhay ang duha ka hubog nga suldado sa mismo hedkwarters sang batalyon sa Piggatan, Alcala.

Magluwas sa pagkapalahubog, bantug sa pagpanahor ang 77th IB. Perwisyo sa mga residente ang gahud kung nagahampang sila. Wala man sila pagpang-alang-alang nga nagapangawat sang pagkaon sang mga mangunguma. Ginaguba nila ang gamit kag gagmay nga kubo sang mga mangunguma sa ulumhan. Wala sila labot kung maguba nila ang mga maisan, humayan kag iban pa nga ulumhan sa ila mga operasyon.

Malain man ang rekord nila sa pagkabig sa mga kababainhan. May inagihan ang mga manunudlo sa isa ka eskwelahan sa pareho nga banwa nga pwersado nga ginsulod sang mga suldado ang balay nga ginadayunan nila sa tunga sang kagab-ehon. Lapnagon man ang “pagpangaluyag” nila sa mga dalagita ukon menor de edad. Ginahimo nila ini nga mga “text mate” kag regular nga ginapareport angot sa hulag sang BHB sa lugar.

Masobra isa ka tuig nga nagkampo sa barangay hall, kag kis-a sa eskwelahan, ang mga tropa sang 77th IB sa tabon sang RCSP. Ginawakal nila nga sila ang “magapalapit kag magadul-ong sa mga programa sang gubyerno” sa kabukiran kag sa mga hilit nga lugar. Pero nagligad ang panahon, wala sang bisan nahot nga bulig ang nahatag sang mga ini sa komunidad.

Sa kamatuoran, natak-an na ang mga residente sa sige patawag sa ila sa mga “sinapol” sang militar. May mga higayon nga ginatipon sila sang mga suldado para sa pagpanghatag kuno sang “relief goods” pero sa kakibot sang mga residente, “peace rally” gali ang tambungan nila. Wala sang may ginhambal gulpi na lang sila ginpa-uyat sang mga placard, ginpasinggit kag ginpasunog sang bandera samtang ginakuhaan sang piktyur. “Nakita ko na lang sa Facebook, anak, nga isa na ko kuno ka surenderi!” saysay ni Tatang.

“Amo nga manami masampolan ang mga ina, kadua!” akig nga pahayag ni Makar. “Bisan ako na ang mag-gayd padulong sa pwede nga pag-atake sa ila. May ginapwestuhan sila sa ibabaw. Didto sila naga-Facebook tungod didto lang ang may signal. Mas maayo didto naton sila kumanduhon kay wala sibilyan nga maigo. Layo pa sa pamalay. Sigurado nga shoot sila sa buho.”

Uyon bisan si Tatang kag Nanang sa panugyan.

____
Halin sa Baringkuas, rebolusyonaryong pahayagan masa sang Cagayan Valley.