Amado Guerrero
July 30, 1970
Ang pangunahing dahilan ng pagbabago sa lipunan ay
ang pag-unlad ng panloob na mga kontradiksyon ng pwersa sa produksyon
at ng relasyon sa produksyon, ang kontradiksyon ng mga uri, at ang
kontradiksyon ng luma at ng bago. Ang pag-unlad ng mga kontradiksyong
ito ang nagpapasulong sa lipunan at nagbibigay ng lakas para mapalitan
ng bago ang lumang lipunan.-- MAO ZEDONG
I. Ang Pilipinas at Ang Sambayanan
Ang Pilipinas ay isang kapuluang may klimang tropikal at mabundok
na tereyn. Matatagpuan ito sa itaas ng ekwador at napapaligiran ng
Karagatang Pasipiko, Dagat ng Tsina at Dagat ng Selebes. May siyam na
raa't animnapu't limang (965) kilometro ito mula sa timog-silangang
baybayin ng kontinente ng Asya at pahabang nakalatag mula hilaga
patimog na ang nasa hangganan sa hilaga'y ang Tsina at ang nasa timog
naman ay Indonesya at Hilagang Kalimantan.
Dahil sa pusisyong dyograpiko ng Pilipinas, ang mamamayang
Pilipino ay talagang malapit sa sentro ng pandaigdigang
rebolusyonaryong kilusan sa Timog-silangang Asya. Kahit parang
napapaligiran ng karagatan ang Pilipinas at katabi ng kontinenteng Asya
at direktang nakaharap sa imperyalismong EU na Numero Unong kaaway ng
mamamayan ng daigdig, ang sambayanang Pilipino ay pwedeng umasa sa
malaki at di magagaping pampulitikang likurang binubuo ng Republikang
Bayan ng Tsina at lahat ng rebolusyonaryong sambayanan ng Asya.
May pitong libo't sandaang (7,100) malalaki at maliliit na
pulo ang Pilipinas na may kabuuang sukat na tatlumpung milyong
(30,000,000) ektarya. Ang dalawang pinakamalaking pulo ay ang Luson at
Mindanaw na prinsipal ding mga rehiyon. Ang Luson ay may kabuuang sukat
na labing-apat na milyong (14,000,000) ektarya at sampung milyong
(10,000,000) ektarya naman ang Mindanaw. Ang ikatlong prinsipal na
rehiyon ay ang grupo ng malalaki at maliliit na pulong tinatawag na
Kabisayaan na nasa sentro ng kapuluan. Umaabot sa mahigit labimpitong
libong (17,000) kilometro ang bali-balikong baybayin ng buong bayan. Sa
pana-panahon, ang lahat ng pulo ay binabaha ng mga ilog na umaagos mula
sa bundok. Matao ang mga kapatagan at lambak.
Dahil sa mga kabundukan na karamiha'y dating bulkan, sa
maraming ilog at sa klimang tropikal, matabang-mataba ang lupaing
pang-agrikultura ng Pilipinas na bumabagay sa maraming klase ng pananim
na makakain at magagamit sa industriya. Napakaraming mapapagkunan ng
yaman sa kagubatan at karagatan, gayundin ng yamang mineral at
enerhiya. Kagubatan ang mahigit sangkatlo ng lupain. Kabilang sa
nakukuhang mineral ang bakal, ginto, tanso, nikel, langis, karbon,
kromyum at napakarami pang iba. Pwedeng kontrolin ang prinsipal na mga
ilog para laging mapatubigan ang mga bukirin at para makapaghatid din
ng elektrisidad sa bawat parte ng bayan. Sagana sa isda ang mga ilog,
lawa't dagat. Napakaraming mainam na daungan at kipot na pwedeng
pakinabangan sa pagtatayo ng industriya sa pagbabarko at paglalayag.
Kung ang mamamayang Pilipino mismo ang gagamit at lilinang sa
likas na yaman ng Pilipinas para sa sariling pakinabang, sobra-sobra pa
ito para sustinihin ang populasyong makailang beses ang laki kaysa
ngayon. Gayunman, ang mamamayang Pilipino ay pinipigilan ng
imperyalismong EU, katutubong pyudalismo at burukratang kapitalismo na
gamitin ang likas na yaman nila para sa sariling bentahe. Sa ngayon,
ang likas na yamang ito ay nililinang ng imperyalismong EU at lahat ng
alipuris nito para sa sarili nilang ganansya at ayon sa makikitid
nilang pakana na nakakapinsala sa masang anakpawis.
Batay sa Sensus ng 1970, umaabot na ngayon sa tatlumpu't
pitong milyon (37,000,000) ang tao sa Pilipinas, at dumarami ang bilang
nang tatlo at kalahating porsyento (3.5%) tauntaon. Pitumpu't limang
porsyento (75%) ang naninirahan sa kanayunan sa kundisyong atrasado't
pyudal. Kung ang mga Pilipino ay hindi naging biktima ng
pagsasamantalang dahuyan at pyudal, hindi lamang sila pwedeng magkaroon
ng kabuhayang umaasa sa sarili kundi pwede ring maging mahusay sa lahat
ng larangan ng gawain sa lipunan. Ang populasyong ito ay pwedeng maging
makapangyarihang pwersa sa kaunlaran imbis na maging "problema" tulad
ng maka-Malthus na interpretasyon ng mga reaksyonaryong walang tigil
ang dakdak tungkol sa "sobrang laki ng populasyon" para pagtakpan ang
pundamental na mga problema -- ang imperyalismong EU, pyudalismo at
burukratang kapitalismo.
Ilang lahi ang pinagmulan ng mga Pilipino. Lahing Malayo ang
walumpu't limang porsyento (85%) ng lahing pinagmulan ng mga Pilipino.
Indones at Tsino ang iba pang mahalagang salik sa lahi ng mamamayan.
Mayroon ding salik na Arabe, Indian, Espanyol, Amerikano at Negrito,
pero maliit na porsyento lamang ang mga ito.
Maraming teorya tungkol sa kung paano nagkaroon ng tao sa
kapuluan noong kauna-unahang panahon. Pwede nating tukuyin ang
pinakanatatanggap sa mga ito.
Ang katutubo sa Pilipinas ay ang Ita o Negrito, mga taong pandak at maitim na unang tumawid sa Pilipinas noong panahong pleistocene
nang may lupa pang nalalakaran papunta rito, mga dalawampu't limang
libo hanggang tatlumpung libong (25,000-30,000) taon na ang nakakaraan.
Sumunod sa kanila ang unang dagsa ng mga dayong Indones, na mula sa
Timog-silangang Asya ay nagdala ng kultura ng maagang yugto ng Panahong
Bato (Stone Age), mga lima hanggang anim na libong
(5,000-6,000) taon na ang nakakaraan. Dumating noong 1,500 B.C. ang
ikalawang dagsang Indones mula sa Indotsina at timog Tsina na nagdala
ng kultura ng huling yugto ng panahong neolithic o kulturang gumagamit na ng bronse at tanso.
Ang mga Malayo, ang lahing pangunahing pinagmulan ng mga
Pilipino, ay dumating sa tatlong malalaking dagsa. Sa panahong saklaw
ng 300 at 200 B.C. dumating ang unang dagsa ng Malayong galing sa
katimugan na nagdala ng impluwensyang pangkultura mula sa India.
Dumating ang ikalawang dagsa noong unang siglo hanggang siglong 1200,
at sila ang naging pangunahing ninuno ng mga Tagalog, Ilokano,
Kapampangan, Bisaya at Bikolano. Dahil mayroon na silang sistema sa
pagsulat, sila ang unang nakapag-iwan ng mga istorikong tala. Ang
ikatlong dagsa ng mga Malayo na dumating mula ikalawang hati ng siglong
1300 hanggang siglong 1400 ay kasama ng mga Arabeng mangangalakal at
guro ng relihiyon na naglatag ng pundasyon ng Islam sa Sulu at
Mindanaw.
Hindi bababa sa sampung porsyento (10%) ng populasyon ngayon
ang mga pambansang minorya. Hanggang nitong nakaraang ilang dekada ay
sila ang naninirahan sa mas malaking parte ng kapuluan bago sila
inumpisahang itaboy at apihin ng mga mangangamkam ng lupa. Nahiwalay
sila sa iba pang mamamayan at ang pangunahing dahilan nito ay ang
sobinismong Kristiyano na ginamit ng kolonyalismong Espanyol at
imperyalismong EU, tulad ng sa kaso ng mga Moro sa Mindanaw at mga di
Kristiyanong tribo na nakatira sa bundok sa buong bayan. Mayroon ding
rasismong Malayo na pinalaganap ng mga dayuhan at pyudal na
mapagsamantala sa mamamayan. Madalas ay nakatuon ito sa mga Tsino at
Ita.
Sa ngayon, mahigit sandaan (100) ang lenggwahe at dyalekto sa
Pilipinas. Ang siyam na lenggwaheng sinasalita ng nakakarami ay ang
Tagalog, Ilokano, Hiligaynon, Sugbuhanon, Bikol, Kapampangan,
Pangasinan, Waray at Magindanaw. Ang Tagalog ang prinsipal na basihan
ng pambansang lenggwahe na ngayo'y sinasalita ng mayorya ng mamamayan
na iba-iba ang tatas ng pagsasalita.
II. Ang Mamamayan Nang Dumating ang mga Kolonyalistang Espanyol
Bago dumating ang mga kolonyalistang Espanyol, ang mamamayan sa
maraming lugar ng Pilipinas ay umabot na sa panlipunang sistemang
malakomunal at malaalipin, at sa ilang lugar ay umabot na sa sistemang
pyudal, laluna sa Mindanaw at Sulu na pinag-ugatan ng pyudal na
pananampalatayang Islam. Ang mga Ita ang may pinakamababang porma ng
organisasyong panlipunan, ang primitibong komunal.
Ang baranggay ang tipikal na komunidad sa buong kapuluan. Ito
ang saligang yunit sa pulitika at ekonomya na independyente sa iba pang
kapareho nito. May ilandaang katao at maliit na teritoryo ang bawat
baranggay. Ang bawat isa ay may pinuno na tinatawag na raha o datu.
Ang istruktura ng lipunan ay binubuo ng maliit na nobilidad,
ang naghaharing uri na nag-umpisa nang magparami ng lupa na pribado
nilang pag-aari o pinamamahalaan para sa angkan o komunidad;
panggitnang uri ng mga taong malayang ang tawag ay maharlika, na may
sapat na lupang pinagkukunan ng kanilang kabuhayan o kaya'y nagsasagawa
ng ispesyal na serbisyo sa mga naghahari at hindi na kailangang
magtrabaho sa bukid; at mga uring pinaghaharian, kabilang ang mga
timawa na nakikiparte ng ani sa maliit na nobilidad, at ang mga alipin
at malaaliping nagtatrabaho nang walang tiyak na parte sa ani. Dalawang
klase ang alipin noon: ang may sariling tirahan o aliping namamahay, at
ang nakatira sa bahay ng amo o aliping sagigilid. Ang pagiging timawa o
alipin ay minamana o kaya'y ipinapataw sa mga di makabayad ng utang at
tributo, may nagawang krimen, at nabihag sa gerahan ng mga baranggay.
Ang mga sultanatong Islam sa Sulu at Mindanaw ang kumatawan sa
yugto ng pag-unlad sa pulitika at ekonomya na mas mataas kaysa
baranggay. Pyudal ang porma ng kanilang organisasyong panlipunan. Mas
maraming tao at mas malawak na teritoryo kaysa baranggay ang sinasakop
ng bawat isa. Ang sultan ay naghahari sa ilang datu at alam niyang may
minana siyang "banal na karapatang" maghari.
Kahit kunwari ay pamamahala ng mga lupang komunal ang
ginagampanan ng mga sultan, datu at nobilidad, bukod sa pagiging
direktang may-ari ng ilang lupain, naniningil sila ng upa sa lupa sa
porma ng tributong panrehiyon, at kihuha nila sa masang anakpawis ang
kanilang ikinabubuhay. Sila ang uring panginoong maylupa na
pinagsisilbihan ng mga alagad na guro sa relihiyon, iskribyente at
namumunong mandirigma.
Lumitaw ang mga sultanato sa loob ng dalawang siglo bago
dumating ang kolonyalistang Espanyol. Nabuo ang mga sultanato mula sa
tinatawag na ikatlong dagsa ng mga dayong Malayo; sa mga lugar na
napili nilang okupahan, tinangka ng mga pinuno nila na gawing Muslim
ang mga dati nang naninirahan doon, binili ang mga ito, inalipin o
itinaboy. Parehong ginagamit ang mga timawa at alipin para magbungkal
ng bukid at maghawan pa ng gubat.
Sa buong kapuluan, napapalaki ang sakop ng mga baranggay sa
pamamagitan ng pagpapalawak ng sakahang binubungkal ng mga alipin o
timawa, panlulupig sa gera at pag-aasawa ng nobilidad na kabilang sa
iba't ibang baranggay. Ang kumpederasyon ng mga baranggay ay karaniwang
resulta ng kasunduan sa kapayapaan, kasunduan sa palitan ng kalakal, o
alyansa laban sa panloob at panlabas na kaaway.
Tulad ng makikita sa porma ng organisasyong panlipunan na
naabot na, ang mga naninirahan sa Pilipinas noong wala pang
kolonyalismo ay may panloob nang basihan para lalong umunlad ang
lipunan. Sa baranggay man o sultanato, may tiyak na paraan ng
produksyon na siguradong uunlad pa hanggang mapawi at mapalitan ng
bago. May mga tiyak na uri na ang pagtutunggalian ay siguradong
magiging dahilan ng pag-unlad ng lipunan. Sa katunayan, ang tunggalian
ng mga uri sa loob ng baranggay ay humahantong na noon sa gerahan ng
mga baranggay. Sa maraming bagay, ang baranggay ay kapareho ng mga
syudad-estadong Griyego, at ang sultanato ay kapareho naman ng pyudal
na komonwelt ng ibang bayan.
Nakapaglinang na ng malalawak na sakahan ang mamamayan. Sa
kapatagan o sa kabundukan, nakapagpaunlad na sila ng sistema ng
patubig. Ang mga payaw, o hagdan-hagdang palayan sa bundok ng mga
Ifugao, ay resulta ng henyo ng mamamayan sa inhinyerya; kung
pagdudugtung-dugtungin ay labinsiyam na libo, tatlong daa't walong
(19,308) kilometro ang haba ng kamangha-manghang tanawing ito. Mayroon
na noong paghahayupan, pangingisda at paggawa ng alak. Mayroon na ring
pagmimina; pagmamanupaktura ng mga kasangkapang metal, sandata at
palamuti; pagtotroso; paggawa ng paraw at paghahabi. Mabilis na
umuunlad ang paggawa ng handikrap. Inumpisahan na ring gamitin ang
pulbura sa pakikidigma. Nang dumating ang mga Espanyol ay mayroon nang
komunidad na Muslim, hanggang sa Maynila sa hilaga, na gumagamit ng
kanyon.
Gumamit ng armas ang mga naghaharing uri para panatilihin ang
sistema ng lipunan, ipilit ang kanilang independensya sa ibang
baranggay o itaboy ang mga dayuhang mananalakay. Makikita pa rin ang
kanilang sistema ng batas sa mga batas ng Muslim at sa tinawag na
Kodigo ni Kalantyaw, isang sinaunang dokumentong pinagdududahan na
ngayon pero malamang na isa ring behikulo ng tradisyong pabigkas. Ang
mga ito'y pamantayan ng antas na naabot na ng kanilang kultura. Mayroon
nang nakasulat na literatura, kabilang ang mga epiko, awit, bugtong at
salawikain; iba't ibang porma ng instrumentong musikal at sayaw; at mga
likhang-sining, kabilang ang mga kampanya, tambol, gong, kalasag,
sandata, kasangkapan sa trabaho at sa bahay, bangka, suklay, pipa,
kalikot at basket na mahuhusay ang disenyo. Naglililok ng mga imaheng
kahoy, buto, garing, sungay o metal. Sa mga lugar na pinamamayanihan ng
pagsamba sa anito at sarisaring diyos, ginagaya ang hugis na mga
halaman at hayop, at sa mga lugar naman na pinamamayanihan ng
pananampalatayang Muslim, ginagawa ang mga disenyong dyometriko at
arabesko. Ang Sucesos de las Islas Filipinas ni Morga, isang
talaan ng mga nadatnan dito ng mga kongkistador na Espanyol, ay ginamit
ni Dr. Jose Rizal na katibayan ng mga nagawa ng mga "indyo" noong wala
pang kolonyalismo.
Nagkalakalan na noon ang mga pulo, mula Luzon hanggang
Mindanaw at mula Mindanaw papuntang Luson. Laganap ang
pakikipagkalakalan sa mga kalapit-bayang tulad ng Tsina, Indotsina,
Hilagang Borneo, Indonesya, Malaya, Hapon at Taylandya.1
Ang mga mangangalakal mula pa sa India at Gitnang Silangan ay
nag-uunahang makipagkalakalan sa mga naninirahan sa kapuluan noong wala
pang kolonyalismo. Noon pa mang siglong 800, ang Sulu ay isa nang
importanteng sentro ng kalakalan, at nagtitipun-tipon dito ang mga
barkong pangalakal mula sa Kampuchea, Tsina at Indonesya. Ang mga
mangangalakal na Arabeng dumadaong sa Guangzhou ay nagdadala sa Tsina
ng mga kalakal mula sa Sulu. Noong siglong 1300, dumaong sa Look ng
Maynila, sa Mindoro't Sulu ang isang malaking plota ng animnapung (60)
sasakyang-dagat mula sa Tsina. Bago ito, panapanahong naglalayag at
dumadaong sa iba't ibang lugar sa baybayin ng kapuluan ang mga barkong
nangalakal ng Tsina. Umiiral ang sistema ng direktang palitan ng
kalakal o ginagamit ang ginto at gong para presyuhan ang mga kalakal.
III. Ang Kolonyalismo at Pyudalismong Espanyol
Noong umpisa, dahil walang pagkakaisa sa pulitika ang lahat o ang
mayorya ng mamamayan sa kapuluan, hakbang-hakbang na naipataw ng mga
kongkistador na Espanyol ang kanilang gusto sa pamamagitan ng
iilandaang kolonyal na tropa. Ginamit ni Magellan ang karaniwang
taktikang manghati't maghari nang kampihan niya si Humabon laban kay
Lapulapu noong 1521. Inumpisahan niya ang sistema ng panlalansi sa
ilang baranggay para yakapin ng mga ito ang pananampalatayang Kristyano
at pagkatapos ay ginamit ang mga ito laban sa iba pang baranggay na
lumalaban sa kolonyal na paghahari. Gayunman, mula 1565 at pagkaraan
nito ay si Legazpi ang nagtagumpay na lokohin ang maraming pinuno ng
baranggay, halimbawa'y si Sikatuna, supilin ang di mapasunod na mga
baranggay sa pamamagitan ng dahas, at itatag sa patnubay ng simbahan
ang mga unang pamayanang kolonyal sa Kabisayaan at pagkaraa'y sa Luson.
Kolonyal at pyudal ang klase ng lipunang nabuo sa mahigit
tatlong siglo ng paghahari ng Espanya. Isa nitong lipunan na
pundamental na pinaghaharian ng uring panginoong maylupa, kabilang ang
kolonyal na mga upisyal na Espanyol, mga ordeng Katoliko at mga lokal
na pinunong papet. Nanatili sa katayuang timawa ang masa ng mamamayan,
at inagawan ng ari-arian kahit ang mga maharlika.
Noong 1570, inumpisahang pagsama-samahin ng mga kolonyalistang
Espanyol ang mga nilupig na baranggay, at ginawang mas malalaking
administratibo't pang-ekonomyang yunit na tinatawag ng engkomyenda. Ang
mga engkomyenda, na malalawak na lupain, ay ibinigay ng hari ng Espanya
sa mga kolonyal na upisyal at mga ordeng Katoliko kapalit ng kanilang
"kapuri-puring serbisyo" sa paglupig sa mga katutubo. Noong siglong
1600, unti-unting pinawi ang sistemang engkomyenda ng lokal na
administrasyon nang maging posible nang magbuo ng mga regular na
probinsya, at pagkaraang maitatag na ng sitemang iyon ang malawakang
pribadong pagmamay-ari ng lupa ng mga kolonyalista.
Habang kunwari'y nangangalaga ang mga engkomyendero sa
kapakanang ispiritwal ng mamamayan, nangulekta sila ng tributo,
nagpatrabaho nang sapilitan at sapilitan din nilang pinagsundalo ang
mga katutubo. Basta na lamang nila pinalalawak ang lupaing ibinigay ng
hari, inaagaw pati ang lupang nililinang na ng mamamayan, at sa
pamamagitan ng sapilitang pagpapatrabaho ay nakakapagpabungkal sila ng
mas malalawak na lupain. Madaling nagawang lupang pang-agrikultura ng
mga kolonyalista ang mga lupang nahawan sa gubat dahil sa pagtotrosong
kailangan ng iba't ibang proyekto sa konstruksyon.
Ginawa ang mga gusaling publiko, bahay, simbahan, kuta, daan,
tulay, at barko para sa kalakalang galyon at mga ekspedisyong militar.
Para magawa ang mga ito kinailangang pagtrabahuhin ang maraming tao sa
pagtitibag ng bato, pagpuputol at paghahakot ng troso, paggawa ng
tabla, paggawa ng ladrilyo at iba pang gawain sa konstruksyon sa
malalapit o malalayong lugar.
Itinayo sa Maynila ang sentral na gubyerno para pamahalaan ang
kolonya. Ang gubernador-heneral ang pinuno nito at sinisigurado niya na
ang mamamayang Pilipino ay pilit na pinagbabayad ng buwis,
pinagtatrabaho nang walang sahod at hinihingan ng sarplas na produktong
pang-agrikultura na sapat para mapakain ang mga parasitikong kolonyal
na upisyal, prayle at sundalo. Sa isang banda'y may mga sundalo ang
gubernador-heneral para pairalin ang kolonyal na kaayusan. Sa kabilang
banda, kasabwat niya ang mga prayle para panatilihin ang mamamayan sa
pagkaalipin ng isipan at pagkaaliping pang-ekonomya. Sa loob ng
maikling panunungkulan ng gubernador-heneral, mabilis siyang
nakakapagpayaman dahil siya ang punong nagpapakarga ng kalakal sa mga
galyong nagpaparoo't parito sa Maynila at Acapulco at siya rin ang
nagbibigay ng permiso na magkarga ang mga komersyante.
Mula noong huling parte ng siglong 1500 hanggang unang parte
ng siglong 1800, ang sentral na gubyerno at mga isip-negosyanteng
ordeng relihiyoso ay direktang kumikita nang malaki sa ilang kalakal
mula sa Tsina at iba pang kalapit-bayan sa kalakalang Maynila-Acapulco.
Sa katagalan, humina ang kalakalang ito at napalitan ng mas
pinagtutubuang pag-eeksport ng asukal, abaka, kopra, tabako, indigo at
iba pa na ikinakarga sa iba't ibang dayuhang barko pagkaraan ng unang
hati ng siglong 1700 at noong buong siglong 1800. Ipinilit sa masang
anakpawis ang malawakang pagtatanim ng pang-eksport na mga pananim na
iyon para mapalaki ang ganansya ng kolonyalismong Espanyol.
Sa antas ng probinsya, ang alkalde-mayor ang kolonyal na
pinuno. Siya ang may hawak ng kapangyarihang ehekutibo at panghusgado,
nangungulekta ng tributo sa mga bayan at nagtatamasa ng pribilehiyong
monopolisahin ang kalakalan sa probinsya, at nang-uusura. Minamanipula
niya ang pondo ng gubyerno at inuutangan ang obras pias, ang pondong "pangkawanggawa" ng mga prayle, para makalahok sa maruming kalakalan at sa pang-uusura.
Nasa antas ng munisipalidad ang gubernadorsilyo, ang
pinakamataas na pinunong papet na pormal na inihahalal ng prinsipalya.
Ang prinsipalya ay binubuo ng mga kasalukuyan at dating gubernadorsilyo
at ng mga pinuno ng baryo na tinatawag na kabesa de baranggay. Sa
esensya, makikita sa prinsipalya na naipaloob sa kolonyal na sistemang
Espanyol ang lumang liderato ng baranggay. Nagiging myembro ng
prinsipalya ang sinuman kung may ari-arian, nakakasulat at nakakabasa,
namana ang pusisyon, at syempre, kung sunud-sunuran sa mga dayuhan
tirano.
Ang pinakaimportanteng regular na mga tungkulin ng
gubernadorsilyo at ng mga kabesa de baranggay na pinamumunuan niya ay
ang pangungulekta ng tributo at ang sapilitang pagpapatrabaho. Panagot
ang ari-arian nila sa anumang kakulangan sa kanilang paglilingkod.
Gayunman, karaniwa'y ang mga kabesa de baranggay ang sinisisi ng
gubernadorsilyo. Para hindi mabangkrap ang mga papet na upisyal na ito
at manatili silang nagugustuhan ng mga amo nilang kolonyal,
sinisigurado rin nila na masang magsasaka ang pangunahing pumapasan sa
bigat ng kolonyal na pang-aapi.
Sa paraan ng klasikong pyudalismo, umiral sa buong
istrukturang kolonyal ang pagkakaisa ng simbahan at estado. Lahat ng
taong sakop ng kolonya ay kontrolado ng mga prayle mula duyan hanggang
hukay. Ekspertong ginagamit ng mga prayle ang pulpito at kumpisalan
para sa kolonyal na propaganda at pag-iispiya. Ginagamit ang mga
iskwelahan ng katesismo para lasunin ang isip ng kabataan laban sa
sarili nilang bayan. Noong 1611 pa itinatag ang Universidad Real y
Pontifica de Santo Tomas, pero mga Espanyol at criollo o
mestiso lamang ang tinatanggap dito hanggang noong huling hati ng
siglong 1800. Hindi kinailangan ng kolonyal na burukrasya ang mga
katutubo para sa matataas na propesyon. Ikinakalat ng mga prayle sa
masa ang isang panatikong kulturang lulong sa nobena, aklat-dasalan,
buhay ng mga santo, iskapularyo, pasyon, moro-morong anti-Muslim, at
magagarbong pyesta at prusisyong panrelihiyon. Sinusunog at sinisira ng
mga prayle ang mga katibayan ng kulturang umiral noong wala pang
kolonyalismo dahil kagagawan daw ng demonya ang mga ito, at kinukuha
lamang ang mga bagay sa katutubong kultura na makakatulong sa
pagpapadali ng kolonyal na indoktrinasyon na ginagawa noong idad medya
(500 A.D.-1500).
Sa matiryal na basihan at pati sa superistruktura, todo-todo
at pinakamapang-api ang kontrol ng mga prayle sa mga bayang nasa
malalawak na lupaing pag-aari ng mga ordeng relihiyoso. Sa kolonyal na
sentro at sa bawat probinsya, malawak ang kapangyarihang pampulitika ng
mga prayle. Pinangangasiwaan nila ang iba't ibang gawain tulad ng
pagbubuwis, pagsesensus, pagkuha ng istatistiks, pagpapatakbo ng
iskwelahang primarya, pangangalaga ng kalusugan, pagpapaandar ng obras
publikas at pagkakawanggawa. Kinukumpirmahan nila ang mga sedula, ang
kundisyon ng mga lalaking napipiling magserbisyo sa militar, ang badyet
ng munisipalidad, ang eleksyon ng mga upisyal sa munisipalidad at
pulisya, at ang iksamen ng mga batang nag-aaral sa mga iskwelahan ng
parokya.
Nakikialam ang mga prayle sa eleksyon ng mga upisyal ng
munisipalidad. Sa katunayan, sa laki ng kanilang kapangyarihan ay pwede
nilang ipalipat, ipasuspindi, o ipaalis sa katungkulan ang mga kolonyal
na upisyal, mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas, kabilang ang
gubernador-heneral. Alinsunod sa kanilang pyudal na interes, nagagawa
nga nilang patayin ang gubernador-heneral nang hindi sila
napaparusahan, tulad ng ginawa nila kay Salcedo noong 1668 at kay
Bustamante noong 1719. Kung ganoon sila kahayop sa mga upisyal mismo
nila, mas hayop pa sila sa pang-uusig at panunupil sa katutubong
rebelde na kinokondena nilang "erehe" at "subersibo".
Noong buong panahon ng kolonyal na rehimeng Espanyol, sumiklab
sa buong kapuluan ang puta-putaking pag-aalsa laban sa tributo,
sapilitang pagpapatrabaho, monopolyo sa kalakalan, sobrang upa sa lupa,
pangangamkam ng lupa, pagpapataw ng pananampalatayang Katoliko, di
makatwirang tuntunin at iba pang kalupitan ng mga kolonyal na
naghahari, kabilang man sa gubyerno o sa simbahan. Naganap ang di
kukulangin sa dalawang daang (200) pag-aalsa na iba't iba ang saklaw at
tagal. Lumaganap at lumakas ang mga ito at lumikha ng isang dakilang
rebolusyonaryong tradisyong sa sambayanang Pilipino.
Pinakatampok na mga pag-aalsa noong unang siglo ng kolonyal na
paghahari ang pinamunuan ni Sulayman noong 1574 at ni Magat Salamat
noong 1587-88 sa Maynila, at ni Magalat noong 1596 sa Cagayan. Noong
mag-umpisa ang siglong 1600, ang mga Igorot sa gitnang parte ng
kabundukan ng Hilagang Luson ay nagrebelde laban sa pagtatangkang
kolonisahin sila, at ginamit nila ang paborableng tereyn ng kanilang
lupang sinilangan para panatilihin ang kanilang independensya. Noong
1621-22, halos magkasabay na nag-alsa si Tamblot sa Bohol at si Bangkaw
sa Leyte. Sumiklab din ang mga pag-aalsa sa Nueva Viscaya noong 1621 at
sa Cagayan noong 1625-27.
Ang pinakalaganap na mga pag-aalsa noong siglong 1600 ay ang
pinamunuan ni Sumuroy sa mga probinsya sa katimugan at nina Maniago,
Malong at Almazan sa mga hilagang probinsya ng kapuluan. Ang pag-aalsa
ni Sumuroy ay nag-umpisa sa Samar noong 1649 at kumalat pahilaga
hanggang Albay, Camarines at Masbate, at patimog hanggang Cebu,
Camiguin, Zamboanga at Hilagang Mindanaw. Noong 1660, nag-umpisa ang
magkakasabay na pag-aalsa nina Maniago sa Pampanga, Malong sa
Pangasinan at Almazan sa Ilocos. Pinalaganap ni Malong ang pag-aalsa
niya hanggang Pampanga, Ilocos at Cagayan. Sa Oton, Panay, may sumiklab
ding lokal na pag-aalsa na pinamunuan ni Tapar noong 1663.
Noong buong panahon ng kolonyal na paghahari ng Espanya,
walang humpay na lumalaban ang mga Moro sa Mindanao, pati ang mga
naninirahan sa bundok sa halos lahat ng pulo, laluna ang mga Igorot sa
Hilagang Luson. Bukod sa pursigidong anti-kolonyal na mga mandirigmang
ito, lumaban din sa mga dayuhang tirano ang mamamayan ng Bohol sa loob
ng walumpu't limang (85) taon mula 1744 hanggang 1829. Noong umpisa ay
pinamunuan sila ni Dagohoy at pagkatapos ay ng mga pumalit sa kanya.
Noong malakas na malakas sila, umabot sila sa dalawampung libong
(20,000) tao at nakapagtatag ng sariling buyerno sa kanilang mga base
sa bundok.
Sa kabila ng mga unang pagkatalo ng mamamayan ng Pangasinan at
Ilocos, paulit-ulit silang nag-alsa laban sa kolonyal na paghahari.
Lumalaganap sa buong Pangasinan ang pag-aalsang pinamunuan ni Palaris
noong 1762-64, at ang pinamunuan ni Diego Silang noong 1762-63 (at
pagkatapos ay ng kanyang asawang si Gabriela, pagkaraang pataksil
siyang patayin) ay lumaganap mula Ilocos pahilaga sa Lambak ng Cagayan
at patimog sa Pangasinan. Sinubok na samantalahin ng mga pag-aalsang
ito ang pag-agaw ng Britanya sa Maynila at ang pagkatalo ng Espanyol sa
Pitong Taong Gera.
Noong siglong 1700, lalong naging matingkad sa mga
anti-kolonyal na pag-aalsa ang katangiang mulat na paglaban ng
mamamayan sa pyudalismo. Dati-rati ay madalas na nagiging dahilan ng
pag-aalsa ang paghihirap at pagdurusa na nagmumula sa sapilitang
pagtatrabaho. Naghimagsik ang mamamayan, laluna sa Gitna at Timog Luson
dahil sa di makatwirang pagpapalawak ng mga lupain ng mga prayle sa
pamamagitan ng madayang pagsukat sa lupa at dahil din sa di makatwirang
pagtataas ng upa sa lupa. Isang pag-aalsa ang pinamunuan ni Matienza na
tahasang lumaban sa mga nang-aabusong agraryo ng mga Heswita na walang
pakundangang nangangamkam ng lupa ng mamamayan. Lumaganap ang
pag-aalsang ito mula Lian at Nasugbu sa Batangas hanggang Laguna,
Cavite at Rizal na mga kalapit na probinsya ng Batangas. Sa mga
probinsya ng kapuluan sa labas ng Gitna at Timog Luson, naging mas
madalas pag-umpisahan ng mga pag-aalsa ang mga monopolyo at
pangungumpiska ng kolonyal na gubyerno noong matatapos na ang siglong
1700 at noong siglong 1800. Noong 1807, nag-alsa ang mga Ilokano laban
sa monopolyo sa alak. Nag-alsa sila uli noong 1814 sa Sarrat, Ilocos
Norte, at pinatay nila ang ilang panginoong maylupa.
Sa pagsupil ng mga kolonyalistang Espanyol sa lahat ng
pag-aalsang nauna sa Rebolusyong Pilipino ng 1896, pinilit nilang
magsundalo ang maraming magsasaka para labanan ang kanilang mga kauri.
Sa gayon, naging prinsipal na porma ng pang-aapi ang sapilitang
pagseserbisyo sa militar habang bumibilis at lumalaganap ang mga
pag-aalsa.
__________________________
1 Ang modernong mga pangalan ng mga bayang ito ang ginamit para madaling maintindihan.
__________________________
